Przerwane rozgrywki
Piłka nożna w Galicji krzepła, zdobywała nowe przyczółki. W 1914 cztery I-klasowe zespoły: Cracovia, Wisła, Czarni i Pogoń przystąpiły do drugiej edycji mistrzostw Galicji. Ostatnią rundę meczów przeprowadzono 21 czerwca 1914. Jeszcze 13 lipca zebrał się Zarząd ZPPN, podejmował ważkie decyzje. Jednak futbolowa rzeczywistość dnia codziennego z dnia na dzień traciła na znaczeniu w obliczu narastających napięć, prowadzących do globalnego konfliktu. Żywot XIX-wiecznej Europy dopełniał się. 28 lipca 1914 rozpoczęła się I wojna światowa. Galicja stała się jednym z kluczowych teatrów wojennych, gdzie w drugiej połowie sierpnia 1914 doszło do starcia pomiędzy armiami Rosji i Austro-Węgier. We wrześniu Rosjanie zdobyli Lwów, Przemyśl, Tarnów, podeszli pod Kraków i Limanową. Opanowanie Galicji przez armię carską stanowiło potężny cios polityczny i odcisnęło piętno na życiu społecznym.
Wojna spowodowała zawieszenie wszelkiej futbolowej działalności. Piłkarzy powołano do wojska, Lwów trafił pod rosyjską jurysdykcję, dwa krakowskie stadiony: Cracovii i Wisły przejęło wojsko: Legiony Polskie i armia austro-węgierska. Okupacja Galicji przez wojska carskie trwała do połowy 1915. Majowa kontrofensywa niemiecko-austriacko-węgierska doprowadziła do przerwania frontu pod Gorlicami. 3 czerwca 1915 Niemcy i Austriacy odbili Przemyśl, 22 czerwca wkroczyli do Lwowa. Wojna w Galicji kończyła się, główne zmagania przeniosły się na tereny Królestwa Polskiego.
Piłka wraca
Oswobodzona z Rosjan Galicja wracała do względnej równowagi. Dla futbolu przychodził nieco lepszy czas. 3 sierpnia 1915 „Ilustrowany Kuryer Codzienny” w numerze 194 informował: „Zawierucha wojenna wstrząsnęła do głębi sportem krakowskim. Prawie wszyscy starsi członkowie klubów pierwszorzędnych Krakowa a więc Cracovii i Wisły, jak również i drużyn drugorzędnych powołani zostali pod broń lub też dobrowolnie wstąpili w szeregi Legionów. Z pierwszych drużyn Cracovii i Wisły nie pozostał ani jeden gracz. (…) W Krakowie sport przez pierwszy rok wojny zupełnie zamarł. Wszelkie próby wskrzeszenia go nie udawały się. Dopiero wczoraj dzięki inicyatywie wojskowości otwarł klub sportowy Cracovia „wojenny sezon footbalowy”. Utworzono cztery drużyny (dwie cywilne a dwie wojskowe), które pod protektoratem eksc. p. Amalii Kukowej rozegrały zawody sportowe na rzecz Czerwonego Krzyża. Zawody wywołały poważne zainteresowanie tak wśród sportowców krakowskich jak i wojskowości, a dzielni footbaliści grą swą starali się pozyskać licznie zgromadzoną publiczność, wśród której przeważali wojskowi. (…) Zawody skończyły się zwycięstwem „artyleryi” 2:1. Na zawodach obecną była generalicya z komendantem eksc. Karlem Kukiem na czele, dalej protektorka matchu eksc. Amalia Kukowa, w końcu korpus oficerski i „cywilna” publiczność.”
Jesienią 1915 zorganizowano jeszcze dwukrotnie zawody sportowe. Przyświecał im szczytny cel oraz wsparcie żony generała-gubernatora. 19 września grano na Fundusz Wdów i Sierot, 3 października mecz na rzecz Legionów Polskich i Towarzystwa Czerwonego Krzyża. Powrót futbolu na boiska cieszył, zmartwienia przyczyniał obiekt Cracovii. Jeden z założycieli klubu, piłkarz Józef Lustgarten wspominał: „…powróciłem (z frontu – red.) do Krakowa, pierwsze kroki skierowałem na Błonia. Płakać się chciało, gdy zobaczyłem, w jakim stanie znajduje się nasz z takim trudem osiągnięty dorobek. Z parkanu, który otaczał przeszło 10-hektarowy teren – ani śladu. Z trybuny sterczały smutne resztki. Z bogatego inwentarza mizerne szczątki. Korty tenisowe zniszczone, boiska piłkarskie zapuszczone. (…) Za przykładem Cracovii poszli i inni, toteż ożywiły się Błonia, na które wyszli chłopcy w wieku przedpoborowym.”
W annałach Cracovii można znaleźć wykaz meczów piłkarskich w latach I wojny światowej. W 1916 rozegrano 4 mecze, w tym dwa z Pogonią Lwów, w kolejnym – 17, w tym jeden poza Krakowem, w Wiedniu. Z kolei Wisła reaktywowała działalność dopiero w lipcu 1918. Obiekty Parku Sportowego przy Oleandrach były w opłakanym stanie. Pożar strawił zabudowania, Legioniści zdewastowali boisko. Mimo wszystko normalność następowała. Widocznym znakiem pierwsze od czterech lat wielkie derby Krakowa rozegrane w niedzielę, 22 września 1918. Mecz zakończył się wygraną „Pasów” 3-2 (1-0). Gole strzelali Józef Kałuża i Henryk Reyman – legendy klubów z obydwu stron Błoń.
Od ZPPN do PZPN
W Europie I wojna światowa zakończyła się 11 listopada 1918. W Polsce wyłanianie i kształtowanie się nowych granic trwało kilka lat dłużej. Mimo mnogości problemów wynikłych z rekonstrukcji państwa po 123 latach niewoli, tematyka sportowa znajdowała miejsce w debacie publicznej. Dynamika zjawisk nie pozwalała na wahania.
We wrześniu 1918 odbył się I Zjazd Polskich Zrzeszeń Sportowych i Gimnastycznych, którego celem była konsolidacja polskiego ruchu sportowego. Zaproszenie Polski na Igrzyska Olimpijskie w Antwerpii nakazywało podjęcie znaczących organizacyjnych kroków. 12 października w Hotelu Francuskim w Krakowie powołano Polski Komitet Igrzysk Olimpijskich. Na prezesa wybrano dr. Stanisława Polakiewicza, wiceprezesami zostali: inż. Ludwik Christelbauer (prezes ZPPN) i dr Tadeusz Garczyński – znani działacze sportowi ze Lwowa. Ponadto Zarząd PKIO tworzyli: dr Władysław Osmolski, dr Władysław Kopczyński, Henryk Szot-Jeziorowski i Tadeusz Kuchar. Istniały koncepcje zrzeszenia futbolowego środowiska pod skrzydłami PKIO.
U progu 1919 piłkarscy działacze postanowili wziąć sprawy we własne ręce. W zebraniu ZPPN zwołanym na 15 czerwca do lokalu Towarzystwa Lekarskiego przy ul. Radziwiłłowskiej 4 w Krakowie uczestniczyli przedstawiciele czterech klubów: Cracovii, Wisły, Jutrzenki Kraków i Pogoni Lwów. Reaktywowano struktury, choć pod zmienioną nazwą: Polski Związek Piłki Nożnej na były zabór austriacki, potocznie zwany Małopolskim ZPN-em. Na jego czele stanął przedwojenny prezes Ludwik Christelbauer. W czteroosobowym Zarządzie zabrakło miejsca dla przedstawiciela Wisły. Zrazu przystąpiono do organizacji ogólnopolskiej centrali. Półroczne intensywne zabiegi doprowadziły do szczęśliwego finału.
Zjazd założycielski odbył się 20-21 grudnia 1919 w Warszawie. W obradach uczestniczyli reprezentanci 31 klubów. Powołano Polski Związek Piłki Nożnej, który w swojej strukturze okazał się kopią galicyjskiego ZPPN. Kierownictwo nowej organizacji objęli doświadczeni działacze piłkarscy z Krakowa, rekrutujący się głównie z Cracovii. Powstały w głowach Józefa Lustgartena i Jana Weyssenhoffa statut PZPN wygrał konkurencję z dokumentem autorstwa Ludwika Christelbauera i Tadeusza Kuchara z Lwowa.
Krakowianie zdominowali władze PZPN. Prezesem nowej organizacji wybrano sternika Cracovii dr. Edwarda Cetnarowskiego, wiceprezesami zostali: dr Jan Weyssenhoff (Wisła) – przewodniczący Wydziału Gier i kpt. Józef Szkolnikowski (Wisła); sekretarzem – Orest Dżułyński (członek władz ZPPN z lat 1913-14); skarbnikiem – Wacław Wojakowski (Cracovia); kronikarzem – dr Józef Lustgarten (Cracovia); członkami Zarządu: prof. Wacław Babulski (Cracovia), Kazimierz Bukowski, prof. Jan Loth, dr Wolf Margulies, inż. Ignacy Rosenstock (związany z Garbarnią Kraków, twórca kolegium sędziów), dr Stanisław Szeligowski (Cracovia) oraz Jan Kowalski (Cracovia). Po rezygnacji Dżułyńskiego sekretarzem Związku został Lustgarten, zaś po wyjeździe Weyssenhoffa do Wilna przewodniczącym Wydziału Gier – Szkolnikowski. Naturalną koleją rzeczy na siedzibę Związku wybrano Kraków.
W ślad za PZPN, 15 lutego 1920 w Domu Towarzystwa Lekarskiego odbyło się – z udziałem przedstawicieli 13 klubów – zebranie inauguracyjne Krakowskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej. Pierwszy Zarząd KOZPN utworzyli: prezes Ludwik Żeleński, Józef Szkolnikowski, Wacław Wojakowski, Jan Weyssenhoff, Tadeusz Synowiec, Ignacy Rosenstock oraz wkrótce Aleksander Dembiński, w większości prominentni członkowie kierownictwa PZPN.
Ostatnia wola ZPPN
Ukonstytuowanie się ogólnokrajowej piłkarskiej organizacji oraz okręgowych związków w Krakowie i Lwowie dopełniało żywot Polskiego Związku Piłki Nożnej na były zabór austriacki. Nastąpiło to ostatecznie 16 maja 1920 we Lwowie, o czym informował IKC w wydaniu z 5 czerwca: „W niedzielę 16 maja odbyło się we Lwowie nadzwyczajne walne zgromadzenie małopolskiego PZPN zwołane celem likwidacji. Ze względu na znaczenie, jaki wymieniony związek ma w historii naszego sportu skreślimy krótko jego dzieje. Związek powstał z inicjatywy ś.p. Stanisława Kopernickiego byłego prezesa Cracovii. Pierwszym przewodniczącym był prof. Ludwik Żeleński. Po przeniesieniu siedziby Związku z Krakowa do Lwowa w roku 1913 stanął na czele wybitny pionier sportu polskiego inż. Ludwik Christelbauer, który mimo ciężkich warunków, utrudnianych niezdrowymi stosunkami, jakie wówczas w naszym sporcie panowały, potrafił agendami związku tak kierować, że organizacja tegoż stanęła na wysokości działania. To też przy wniosku na rozwiązanie Związku, który ze względu na powstanie państwowego związku futbolowego nie miał racji dalszego istnienia, przedstawiciele klubów małopolskich złożyli przewodniczącemu panu L. Christelbauerowi słowa gorącej podzięki i uznania za jego niestrudzoną i konsekwentną pracę około dobra naszego sportu.
Walne zgromadzenie dla udokumentowania pamięci o swych ziomkach i kolegach sportowych z terenów plebiscytowych przeznaczyło ze swego majątku kwotę 3000 Mk (po 1000 Mk dla Cieszyna, G. Śląska i Warmii) na cele plebiscytowe, którą to kwotę wpłacono już w komitecie plebiscytowym w Krakowie. Związkom okręgowym w Krakowie i Lwowie przyznano po 1500 Mk, resztę w kwocie 423 Mk, 44 f. ofiarowano klubowi sportowemu Soła w Oświęcimiu, jako uznanie za poprawne i wzorowe prowadzenie agend klubowych w stosunku do PZPN. Małopolski związek piłki nożnej pozostawia po sobie miłą pamięć jako organizacja, która w swej misji czuwania nad dobrem sportu osiągnęła wysoki poziom i wykazała, że tylko ład i przestrzeganie przepisów sportowych może być podstawą racjonalnego rozwoju sportowego – oby organizacja ta była przykładem dla naszych ogólno-państwowych organizacji sportowych.”
JERZY NAGAWIECKI
Na zdjęciu głównym: Cracovia 1920
Hits: 26